Η σύγχρονη τεχνολογία για άλλη μια φορά μας στερεί την επαφή με τη φύση. Η διάνοιξη δρόμων και η ευκολία του αυτοκινήτου απαξίωσε το δίκτυο των μονοπατιών, τα οποία συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα για αγροτοκτηνοτροφικές δραστηριότητες. Αξίζει τον κόπο να γυρίσουμε πίσω το ρολόι του χρόνου και να ανακαλύψουμε τα ίχνη των πολιτιστικών στοιχείων της Ίου, να ανακαλύψουμε μνημεία του πολιτισμού και θαύματα της φύσης.

Σας προτείνουμε διάφορες πεζοπορικές διαδρομές, εσείς αποφασίζεται πια ταιριάζει περισσότερο στις ανησυχίες σας και στις ανάγκες σας. Πριν επιλέξετε κάποια συμβουλευτείτε το χάρτη με τα μονοπάτια. Οι διαδρομές μπορούν να γίνουν και κατά την αντίθετη κατεύθυνση.

 

1η Διαδρομή: Χώρα – Άγιος Σπυρίδωνας – Περιβόλια – Άγιος Πρόκοπας – Πελεκανιά

 

Η πρώτη αστική εικόνα του νησιού είναι περιοχή φυσικού ενδιαφέροντος και πλήρως ενταγμένη στο φυσικό τοπίο. Ο Παραδοσιακός Οικισμός της Χώρας Ίου που προστατεύεται με το Π.Δ. 19-8-81 (ΦΕΚ 587 / Δ / 16-10-1981) είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα Κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. Με πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία όπως είναι τα στειγάδια (στεγασμένα τμήματα σοκακιών) και οι παγκάδες (πέτρινα παγκάκια, θα λέγαμε σήμερα).

Μνημεία της πίστης και της αγάπης των Νιωτών προς το αστραφτερό λευκό είναι τα 365 εκκλησάκια που βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το νησί. Το καθένα με τη δική του προσωπική ιστορία και την ιδιαιτερότητα του. Στις πεζοπορικές μας διαδρομές θα συναντήσουμε αρκετά μικρά εκκλησάκια πλήρως ενταγμένα στο Κυκλαδικό τοπίο και ταυτόχρονα αντιπροσωπευτική εικόνα του.

Στην περιοχή «Περιβόλια» εντυπωσιάζεσαι από τη βλάστηση και τα καρποφόρα δέντρα, που δεν θυμίζει Κυκλάδες, αλλά περιοχή με πολλά νερά. Στην συγκεκριμένη περιοχή υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Πρόκοπου και η ιδιοκτήτης της περιοχής (Μυκονιάτη – Κέιβ Ράνια) έχει κάνει προσεγμένη ανάπλαση του χώρου αναδεικνύοντας παλαιότερες κατασκευές που προϋπήρχαν, όπως την πηγή, τις πέτρινες δεξαμενές νερού, το πέτρινο αυλάκι που ποτίζονταν τα περιβόλια και τα κτίσματα.

Σε όλο το νησί ένα προσεκτικό μάτι μπορεί να διακρίνει παλιά πέτρινα κτίσματα, τα οποία είναι «κελιά», όπως λένε οι ντόπιοι τις στάνες ή καλοκαιρινές εγκαταλελειμμένες κατοικίες. Πριν φτιαχτούν οι αυτοκινητόδρομοι οι κάτοικοι του νησιού μετά το τέλος του χειμώνα μετακόμιζαν στις αγροικίες τους όπου πέρναγαν το καλοκαίρι τους ασχολούμενοι με τη γη και τα ζώα τους. Έσπερναν, θέριζαν, αλώνιζαν (υπάρχουν άπειρα μισοκατεστραμμένα αλώνια) για να έχουν το ψωμί τους. Έσκαβαν τα αμπέλια τους και τα τρυγούσαν για να έχουν το κρασί τους (υπάρχουν αρκετά πατητήρια και μάλιστα μερικά στεγασμένα). Φρόντιζαν τις ελιές τους για να έχουν το λάδι τους και τις επιτραπέζιες ελιές που συνόδευαν το φαγητό τους. Έβοσκαν τα ζώα τους και τυροκομούσαν (υπάρχουν αρκετά πετρόχτιστα τυροκομεία, που φαίνεται η εστία που έβαζαν το καζάνι, καθώς και τα πέτρινα ράφια για την ωρίμανση των τυριών). Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα της καλοκαιρινής κατοικίας με το φούρνο για το ψήσιμο του ψωμιού, την παροστιά (το τζάκι που μαγείρευαν), τα εντοιχισμένα ντουλάπια και τις θέσεις για διάφορα αντικείμενα. Οι κατοικίες και οι στάνες είχαν όλες οροφή που κατασκευάζονταν με τον εξής τρόπο: από κάτω μπαίνουν τα δοκάρια, από πάνω μία στρώση με καλάμι, μετά μια στρώση με βούρλο και μια στρώση με φύκια για τη μόνωση της οροφής (υγρασία και θερμότητα). Τέλος από πάνω καλύπτονταν με χώμα αλυκή (από τις αλμύρες) ή αν δεν ήταν διαθέσιμο χρησιμοποιούσαν κοκκινόχωμα.

Επίσης στο μεγαλύτερο μέρος του το νησί καλύπτεται με αναβαθμίδες (ξερολιθιές), που συγκέντρωναν το λίγο γόνιμο έδαφος. Υπάρχουν πάρα πολλά πηγάδια που εξασφάλιζαν το πολύτιμο νερό για τις ανάγκες της οικογένειας και των ζώων, καθώς και το πότισμα που μικρού κήπου με τα λαχανικά και τα οπωροφόρα δέντρα. Αν δεν είχε πηγάδι, το νοικοκυριό και τα ζώα έπρεπε να παίρνουν νερό από κάποια κοντινή πηγή, ευτυχώς το νησί είχε πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα για τα δεδομένα των Κυκλάδων.

 

2η Διαδρομή: Πελεκανιά – Πατέλας Βιγλάρι – Μουσείο Γαϊτη – Θέατρο Οδυσσέα Ελύτη – Ανεμόμυλοι – Χώρα

 

Φυσικά θα αναγνωρίσετε τα πολιτιστικά μνημεία της προηγούμενης πεζοπορικής διαδρομής και θα απολαύσετε τη φύση του ορεινού όγκου της Ίου. Πραγματικά είναι απόλαυση για τον επισκέπτη η πεζοπορία στα παλιά μονοπάτια του νησιού που δίνουν την δυνατότητα προσέγγισης σε όλα τα παραπάνω: τις κατοικίες, τις στάνες, τις αναβαθμίδες, τα πηγάδια, τα αλώνια κα. Όλο το νησί είναι γεμάτο με εκπλήξεις σε βότανα, αγριολούλουδα και σπάνια φυτά των Κυκλάδων (μην μένουμε στην αυταπάτη της ξερής γης του καλοκαιριού). Χωρίς να λείπουν τα πουλιά (π.χ. γεράκια, θαλασσοκόρακες, κουκουβάγιες) και τα άγρια ζώα (π.χ. σκαντζόχοιροι, άγρια κουνέλια, κουνάβια).

Περνώντας στις νεότερες εμφάσεις του πολιτισμού ο Δήμος Ιητών κατασκεύασε στην Ίο ένα λίκνο σύγχρονου πολιτισμού, το μουσείο Γαΐτη. Η θέση του μουσείου είναι εποπτική των σύγχρονων εικόνων πολιτισμού και της κυκλαδικής φύσης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί κομβικό σημείο και πέρασμα αιώνων (συνδέει το σήμερα με τα μονοπάτια του παρελθόντος). Το Μουσείο Γαΐτη φέρνει σε επαφή τον κάτοικο της Ίου, τον επισκέπτη του νησιού και τον διανοούμενο με την προσωπικότητα και το έργο του καταξιωμένου μοντέρνου ζωγράφου, ενώ ταυτόχρονα θα φιλοξενεί περιοδικά ή / και μόνιμα έργα και άλλων επιφανών καλλιτεχνών. Προς το παρόν παραμένει κλειστό.

Ώρες που δεν εξελίσσετε κάποιο πολιτιστικό δρώμενο στο θέατρο του Οδυσσέα Ελύτη μπορείτε να δοκιμάσετε και τη δική σας υποκριτική ικανότητα με θέα όλο το Μυλοπότα και το απέραντο γαλάζιο. Το θέατρο «Οδυσσέας Ελύτης» είναι πετρόχτιστο με Παριανά μάρμαρα στο χώρο της ορχήστρας. Αξίζει να αναφερθούμε στην Περιβαλλοντική ευαισθησία του Δήμου Ιητών που κατασκεύασε το συγκεκριμένο θέατρο στις φυσικές κλίσεις της παλιάς χωματερής της Ίου, αποκαθιστώντας ένα «μιασμένο χώρο» σε σχήμα λόγου σε μνημείο πολιτισμού.

Φυσικά από τα παραπάνω δεν μπορεί να απουσιάζει η μοναδική εικόνα των ανεμόμυλων. Ο άνεμος δεν απουσίαζε ποτέ από τις Κυκλάδες, ήταν όμως και πολύ χρήσιμος για την τοπική κοινωνία, εξασφαλίζοντας το αλεύρι για το ψωμί ή το παξιμάδι. Η περιοχή των Μύλων στην Ίο είχε παλιότερα 13 ανεμόμυλους. Ο Δήμος Ιητών έχει αναπαλαιώσει ήδη τρεις από αυτούς.

 

3η Διαδρομή: Άγιος Προκόπιος – Περιβόλια – Επάνω Κάμπος – Ελληνικά – Γέφυρα Πρετέση – Σκάρκος – Χώρα

 

Ο Επάνω Κάμπος ήταν ο παλιός σιτοβολώνας του νησιού και σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί ως γη υψηλής παραγωγικότητας με τις αναβαθμίδες του και το πιο γόνιμο έδαφος του νησιού. Στη συγκεκριμένη περιοχή θα έχετε ιδία άποψη για την αγροτική παράδοση του νησιού.

Οι κάτοικοι αυτού του μικρού νησιού έχουν χειροπιαστά σημάδια του μεγαλείου του κυκλαδικού πολιτισμού στο άμεσο περιβάλλον τους και έχουν υιοθετήσει τεχνικές και πρακτικές παρατηρώντας τα επιτεύγματα που τους άφησαν οι σπουδαίοι πρόγονοι τους. Προσαρμόζοντας τα με την εφευρετικότητα τους στις απαιτήσεις του λιτού φυσικού περιβάλλοντος των Κυκλάδων και στις προσωπικές ανάγκες τους συνεχίζουν και σήμερα να παράγουν μοναδικά δείγματα πολιτισμού.

Στην περιοχή Ελληνικά μπορείτε να παρατηρήσετε έξω από το εκκλησάκι της Παναγιάς αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη και με ένα πιο προσεκτικό βλέμμα στο κελί που βρίσκεται δίπλα του θα εντυπωσιαστείτε από το μέγεθος των σχιστολιθικών πλακών που έχουν χρησιμοποιηθεί για την οικοδόμηση του. Το τοπωνύμιο «Ελληνικά» προδιαθέτει για περιοχή με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Μπορείτε να κάνετε τη δική σας εκτίμηση για την εποχή οικοδόμησης του κτιρίου δίπλα στο εκκλησάκι.

Μετά τον Άι Βλάση έχετε εναλλακτικές διαδρομές. Αν ακολουθήσετε την αριστερή διαδρομή θα περάσετε μπροστά από τον αρχαιολογικό χώρο του Σκάρκου. Η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα της Ίου από την ομάδα της κ. Μάρθαρη έφερε στο φως ένα μοναδικό δείγμα της Πρωτοκυκλαδικής Ι και ΙΙ περιόδου (2.800 – 2.700 π.Χ.). Τα πρωιμότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που επισημάνθηκαν ως σήμερα στο νησί προέρχονται από τη θέση Σκάρκος. Ένα λόφο με πολεοδομική οργάνωση ανάλογη του λόφου που σήμερα βρίσκεται η Χώρα της Ίου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η σύγχρονη χώρα είναι ένα πιστό αντίγραφο του αρχαίου οικισμού, ακόμα και οι δραστηριότητες των κατοίκων φαίνονται να παρουσιάζουν ομοιότητες παρά το πέρασμα τόσων αιώνων. Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο αρχαιολογικός χώρος του Σκάρκου βραβεύθηκε για την αξιοσημείωτη ποιότητα διαμόρφωσης του χώρου και πάνω από όλα για τις ελάχιστες και εξαιρετικής ευαισθησίας παρεμβάσεις, οι οποίες δεν αλλοίωσαν το μοναδικό τοπίο. Τα βραβεία πολιτιστικής κληρονομιάς απονεμήθηκαν από κοινού από την ΕΕ και την Europa Nostra (πανευρωπαϊκή ομοσπονδία για την πολιτιστική κληρονομιά).

Στην περιοχή Πηγαδάκια υπάρχουν τρία παλαιά πηγάδια.

 

4η Διαδρομή: Χώρα – Παραλία Κολιτσάνοι

 

Φυσικά δεν μπορούμε να παραλείψουμε τις 33 παραλίες του νησιού. Οι παραλίες της Ίου καλύπτουν κάθε γούστο, είτε θέλει κάποιος άμμο ή βότσαλο, είτε θέλει πολυκοσμία ή μοναξιά, με μοναδικά τοπία με πέτρινα καλλιτεχνήματα της φύσης, με σπάνια χλωρίδα και πανίδα. Για τις θερμές μέρες του καλοκαιριού συστήνονται διαδρομές που καταλήγουν στην δροσιά της θάλασσας.

Για την παραλία Κολιτσάνι προτείνονται δύο διαφορετικές διαδρομές από διαφορετικό σημείο εκκίνησης της Χώρας.

 

5η Διαδρομή: Λιμάνι – Παραλία Βαλμά

 

Στην παραλία Βαλμά φτάνει χωματόδρομος με μεγάλες κλίσεις, που όμως είναι σχετικά δύσκολος για συμβατικά αυτοκίνητα. Αλλά εμείς θα σας προτείνουμε να αφήσετε το αυτοκίνητο σας στο Λιμάνι και να πάρετε το μονοπάτι που ξεκινάει πίσω από το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης.

Στην παραλία του Βαλμά θα βρείτε και μια παραδοσιακή ταβερνούλα για να ξεδιψάσετε από την αλμύρα της θάλασσας και να φυλαχτείτε από τις καυτές ακτίνες του ήλιου.

 

Ο Δήμος Ιητών αποκατάστησε λιθόστρωτα μονοπάτια και καθάρισε παραδοσιακά μονοπάτια αιώνων επαναφέροντας διαδρομές του παρελθόντος για να απολαύσουν οι επισκέπτες του νησιού με περιπάτους την κυκλαδική φύση και να γνωρίσουν τα παιδιά μας τα βήματα των προγόνων τους.

Τελειώνοντας το φυσικό περιβάλλον των Κυκλάδων είναι η πιο πολύτιμη κληρονομιά μας και πρέπει με κάθε τρόπο να τη διαφυλάξουμε. Στο μεγαλύτερο μέρος του το νησί καλύπτεται με αναβαθμίδες (ξερολιθιές), που στο παρελθόν συγκέντρωναν το λίγο γόνιμο έδαφος και έδιναν την δυνατότητα στην Κυκλαδική οικογένεια να καλλιεργήσει τη γη και να θρέφει τα παιδιά της. Τον κόπο και τον μόχθο τόσων γενεών καθώς και την παρθένα φύση των Κυκλάδων έχουμε χρέος να τη διαφυλάξουμε και να τη διατηρήσουμε καθαρή.